بحران آب در هفت‌تپه؛ چالش بزرگ تولید نیشکر در سال جهش تولید
یادداشت:مهدی آل‌کثیر
در سالی که با عنوان “جهش تولید” نام‌گذاری شده، یکی از مهم‌ترین و پربازده‌ترین محصولات کشاورزی ایران، نیشکر، در بحران بی‌سابقه‌ای قرار گرفته است. در حالی که این محصول از نظر درآمدزایی و اشتغال‌زایی برتری محسوسی نسبت به دیگر محصولات کشاورزی دارد، تأمین حق‌آبه هفت‌تپه، یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولید نیشکر کشور، با موانع متعددی روبه‌رو شده است.
برتری اقتصادی نیشکر در مصرف آب
بر اساس آمار، نیشکر به ازای هر مترمکعب مصرف آب کشاورزی، ۴۰ درصد بیش از چغندر قند درآمد و اشتغال‌زایی دارد. در عین حال، چغندر نیز نسبت به بسیاری از محصولات دیگر بازدهی بیشتری دارد. با این حال، در شرایطی که سایر زمین‌های کشاورزی در مناطق بالادست و پایین‌دست هفت‌تپه بدون هیچ مشکلی از آب بهره‌مند می‌شوند، این مجموعه صنعتی از دریافت حق‌آبه قانونی خود محروم مانده است.
ناترازی تأمین آب هفت‌تپه
از آغاز فعالیت کشت و صنعت هفت‌تپه، میزان حق‌آبه این مجموعه در ماه‌های مختلف سال بین ۱۰ تا ۳۰ مترمکعب در ثانیه متغیر بوده است. برای مثال، در سال ۱۴۰۳:
دی‌ماه: ۸ مترمکعب در ثانیه
بهمن‌ماه: ۱۲ مترمکعب در ثانیه
اسفندماه: ۱۸ مترمکعب در ثانیه
با این حال، از آذرماه تاکنون هیچ‌گونه حق‌آبه‌ای به این مجموعه اختصاص داده نشده است. این در حالی است که حق‌آبه صنعت هفت‌تپه که ۳ مترمکعب در ثانیه است، با قیمتی نجومی و بدون محدودیت توسط سازمان آب ناحیه شمال تأمین می‌شود.
بحران‌های پی‌درپی؛ از آب تا برق و سوخت
در کنار بحران آب، اختلال در تأمین برق نیز چالش بزرگی برای تولید در این مجموعه به وجود آورده است. در هنگام برداشت و انتقال نیشکر به کارخانه، ناترازی برق موجب خاموشی کارخانه شد، اما با راه‌اندازی ژنراتورهای برق اضطراری، از جمله یک ژنراتور که بیش از یک دهه بدون استفاده مانده بود، این مشکل برطرف شد.
پس از آن، سوخت گازوئیل شرکت نیز قطع شد که باعث اختلال در حمل و انتقال محصول در محوطه کارخانه شد. با این حال، همدلی و تلاش مدیران و کارگران این مانع را نیز از سر راه برداشت. اما مسئله‌ای که همچنان بدون راه‌حل باقی مانده، تأمین حق‌آبه هفت‌تپه است.
ابهام در تصمیم‌گیری‌ها؛ چرا آب به هفت‌تپه نمی‌رسد؟
با وجود تلاش‌های متعدد برای دریافت حق‌آبه، همچنان این مشکل پابرجاست. این در حالی است که رهبر انقلاب سال جاری را سال “جهش تولید” نام‌گذاری کرده‌اند و کارکنان هفت‌تپه مصمم به اجرای این فرمان هستند. اما به نظر می‌رسد عوامل طبیعی و غیرطبیعی متعددی مانع تحقق این هدف شده‌اند.
از سوی دیگر، هزاران هکتار زمین‌های کشاورزی شخصی در اطراف هفت‌تپه به‌صورت مستمر آبیاری می‌شوند و هیچ نشانی از بحران آب در این مناطق دیده نمی‌شود. اما وقتی نوبت به تأمین آب هفت‌تپه می‌رسد، ادعا می‌شود که بحران آبی وجود دارد و امکان تأمین آب نیست.
در این میان، برخی از بهانه‌های مطرح‌شده عبارت‌اند از:
1. نبود قرارداد حق‌آبه؛ در حالی که هفت‌تپه چندین دهه قرارداد رسمی حق‌آبه دارد و امسال نیز تمامی نامه‌نگاری‌ها و مجوزهای لازم صادر شده‌اند.
2. لزوم استفاده از تلمبه‌خانه‌های پمپ استیشن؛ اما این تلمبه‌خانه‌ها به دلیل کاهش آب رودخانه، امکان مکش آب را ندارند. علاوه بر این، برای مساحت محدودی طراحی شده‌اند و قابلیت انتقال آب به تمام زمین‌های هفت‌تپه را ندارند.
در حال حاضر، میزان مکش این پمپ‌ها در بهترین شرایط ۲ مترمکعب در ثانیه است، در حالی که زمین‌های هفت‌تپه حداقل به ۲۰ مترمکعب در ثانیه نیاز دارند تا از نابودی کامل محصول جلوگیری شود.
در شرایطی که “جهش تولید” به‌عنوان یک راهبرد ملی مطرح شده، محرومیت هفت‌تپه از حق‌آبه قانونی‌اش می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به یکی از بزرگ‌ترین مراکز تولیدی کشور وارد کند. بی‌توجهی به این بحران نه‌تنها تهدیدی برای اشتغال هزاران کارگر است، بلکه آینده صنعت نیشکر را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد. آیا مسئولان راهکاری برای حل این بحران خواهند یافت؟
