«تفسیر متن نمایشنامه؛ تعمق و تحلیل»؛ راهکارهای نویسنده مشهور فرانسوی برای فتح آثار نمایشی
«تفسیر متن نمایشنامه تعمق و تحلیل» نوشته آنتوان فلیتسوس با ترجمه علی‌اکبر علیزاده توسط نشر نیماژ به چاپ رسیده است.
در این مطلب ضمن معرفی نویسنده، بخش‌های مختلف کتاب را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
حامد قریب: آنتوان فلیتسوس، منتقد ادبی و نظریه‌پرداز فرانسوی است که به عنوان کارگردان تئاتر نیز شناخته می‌شود.
نمایش‌های «مکبث»، «دولت مردان»، «مادام بوفاری» از مهمترین آثار او به عنوان کارگردان است که با رویکردی نوآورانه به صحنه رفته و زمینه شهرت فلیتسوس را فراهم آوردند. البته بسیاری تاثیر فلیتسوس را بیش از هرچیز در شکل‌گیری نسل جدیدی از بازیگران و کارگردانان تئاتر می‌دانند که با آموزش دیدن زیر نظر او به تئاتر مدرن فرانسه غنایی تازه بخشیده و موجب توسعه آن شده‌اند.
فلیتسوس با نگارش کتاب‌هایی چون «تئاتر و زندگی»، «تئاتر و زبان»، «مفاهیم تئاتر»، «تئاتر و جامعه»، به عنوان یکی از نظریه‌پردازان مهم در زمینه تحلیل متون نمایشی شناخته می‌شود. در آثاری که از او منتشر شده است، بیشتر از هرچیز شاهد بررسی عمیق ساختار، محتوا و تکنیک‌های نمایشی هستیم. بنابراین باید گفت که خواندن آثار او، تاثیر به‌سزایی روی درک مخاطبان از نمایشنامه‌ها و به طور کل تئاتر در عصر کنونی داشته است.
کتاب «تفسیر متن نمایشنامه، تعمق و تحلیل» یکی از مهمترین آثار اوست که توسط علی اکبر علیزاد ترجمه شده است. فلیتسوس در این کتاب به بررسی روش‌های مختلف تفسیر متن‌های نمایشی می‌پردازد و روی این اصل تاکید می‌کند که صرفا یک نوع خاص تحلیل، مناسب همه نمایشنامه‌ها نیست.
فلیتسوس با یاد کردن از کتاب‌هایی که پیش از این اثر با موضوع تحلیل متن نوشته شده، معتقد است که این آثار به طرز آزاردهنده‌ای شبیه به هم هستند. در واقع او تلاش کرده تا در یک فرایند کارگاهی که با مشارکت و بازخوردهای هنرجویانش همراه بوده است، انواع مختلفی از تحلیل متن‌های نمایشی گوناگون را پیش چشم مخاطبان بگذارد.
این کتاب سه روش تحلیل نمایشنامه را در سه بخش بیان می‌کند. در بخش اول به مباحثی از واکنش ذهنی، شهودی و اولیه می‌پردازد که با عنوان «تعمق و واکنش شهودی» تعریف شده است. در بخش دوم روی روش‌های متعارف سنتی/ عقلانیِ تحلیل، تاکید می‌کند که بیشتر برای تحلیل نمایش‌های خطی و کلاسیک مورد استفاده قرار گرفته و با عنوان «تحلیل فرمالیستی» معرفی شده است. بخش سوم کتاب نیز با تامل در باب روش‌هایی جایگزین برای متون غیرخطی که با عنوان «تفسیر نمایش‌نامه‌ی غیرخطی» تعریف شده است، تلاش می‌کند تا راهی برای تحلیل متون مدرن و پست مدرن و… را پیش پای مخاطبان بگذارد.
با این همه نویسنده در بخش چهارم این کتاب که با عنوان «واکنش به متن» معرفی شده است، تلاش کرده تا مخاطبان اثر که دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به تئاتر هستند را با خود مواجه کند. فلیتسوس در این بخش، مخاطبان را به این نتیجه می‌رساند که نمی‌توان تنها سه روش بیان شده در این کتاب را برای تحلیل هر نمایشنامه‌ای در نظر گرفت. در واقع نویسنده روی این موضوع پافشاری می‌کند که هر کس برای تحلیل و درک درست خود از نمایشنامه مورد نظر، باید راه شخصی خود را طی کند. در واقع او ابزارهایی را معرفی می‌کند که می‌تواند محرک خوبی برای جویندگان این حوزه باشد. جرقه‌هایی که برافروخته شدن آنها به شخص مورد نظر و تلاش و ممارست او وابسته است.
بنابراین باید گفت این کتاب مشاور خوبی برای شماست اما به شما ماهی رایگان نمی‌دهد؛ تلاش می‌کند تا ماهی‌گیری را به شما بیاموزد. به عنوان مثال یکی از مهمترین نکات در این کتاب، تمرین‌هایی است که نویسنده در انتهای هر بخش برای مخاطبان خود در نظر گرفته است. این تمرین‌ها سبب شده تا مخاطب از ابتدا در یک فرایند کارگاهی کتاب را بخواند و از آن بهره خاص خود را ببرد.
ترجمه روان این کتاب توسط علی اکبر علیزاد نیز یکی از نکات قابل توجه آن است. علیزاد از نویسندگان و نظریه‌پردازان تئاتر ایران است که در نوشته‌هایش به بررسی و تحلیل تئاتر مدرن و معاصر پرداخته و تلاش کرده تا مخاطبان فارسی‌زبان را با نظریه‌های جدید و رویکردهای نوین در تئاتر آشنا کند. او در ترجمه کتاب «تفسیر متن نمایشنامه، تعمق و تحلیل»، تلاش کرده تا مفاهیم پیچیده فلیتسوس را به گونه‌ای به زبان فارسی منتقل کند که برای خوانندگان قابل فهم باشد.
در نهایت باید گفت که کتاب «تفسیر متن نمایشنامه، تعمق و تحلیل» با ترجمه علی اکبر علیزاد به عنوان یک منبع ارزشمند برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به تئاتر شناخته می‌شود.
کتاب «تفسیر متن نمایشنامه؛ تعمق و تحلیل» یکی از آثار انتشارات نیماژ است که در ۱۶۸ صفحه و با قیمت ۱۷۰ هزار تومان عرضه شده است./ایران تئاتر
خبرنگار :سمیه مقدمی نیا
