تحلیل و‌نقد کتاب/
کتاب «موشها و آدمها» اثر “جان‌ارنست اشتاین‌بک‌جونیور” نویسنده‌ی امریکایی در انجمن ادبی نیستان دزفول مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت .
در ابتدا درمعرفی و شرح این کتاب باید اشاره نمود ، اشتاین بک جونیوز در سال ۱۹۰۲ در سالیناسِ کالیفرنیا به دنیا آمد.پس از تحصیل ادبیات انگلیسی در دانشگاه استنفورد، در سال ۱۹۲۵ بی‌آنکه دانشنامه‌ای دریافت کرده باشد دانشگاه را رها کرد و به نیویورک رفت.
مدتی به عنوان کارگر ساده در مزارع میوه‌چینی مشغول به کار شد. در این دوران بود که با درد و رنج عظیم کارگران آشنا شد. به همین خاطر یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌ها در طول زندگی و نویسندگی‌اش، غم و درد کارگران و برزگران بود.
نگاه انسان‌دوستانه و دقیق او به جهان پیرامون و زندگی سراسر رنج‌کشیده‌ی خودش سبب درخشش او در نوشتن آثاری چون موشها و آدمها، خوشه‌های خشم، شرق بهشت و چندین آثار دیگر شد.
کتاب « موشها و آدمها” یکی از محبوب‌ترین و برجسته‌ترین رمان‌های کلاسیک جهان است که مورد اقتباس سینمایی و تئاتری متعددی قرار گرفته است. این رمان خواندنی برنده ی جایزه نوبل ادبیات چاپ ۱۹۳۷ شد.
مبنای این داستان آموخته‌های زندگی «جان‌اشتاین‌بک» دربارهی زندگی مردان بی‌خانمان و دربدر در پی کارگری در اصطبل است، که با نثری روان روایت شده است.
پیرنگ رمان، سرگذشت غم‌انگیز دو کارگر مهاجر، “جُرج‌میلتون” و “لِنی‌اسمال” است که در رکود اقتصادی بزرگ آن روزگار در کالیفرنیا به دنبال یافتن کار به هر سمت‌وسویی روانه می‌شوند و در فکر دست‌وپا کردن مزرعه‌ای برای خودشان هستند.”جان‌اشتاین‌بک” به بهانه‌ی معرفی این دو شخصیت تصویری روشن از زندگی کارگران فصلی و پاره‌وقت در مزارع و کشتزارها در دههی۱۹۳۰ آمریکا به دست می‌دهد.
“جورج میلتون” و “لنی‌اسمال” دو دوست هستند که با مهتری در اصطبل روزگار می‌گذرانند. رویای‌شان آن است که روزی خودشان صاحب مزرعه شوند. جورج ریزنقش و در عین حال زیرک و باهوش است. لنی با اینکه جثه‌ی بزرگی دارد، اما کودن است. از بچگی از نوازش چیزهای نرم خوشش می‌آید و زور بازوی بسیاری دارد. از همین رو دچار دردسر می‌شود، به‌ویژه هنگامی که زن پسر ارباب، کرلی، از او می‌خواهد تا موهایش را نوازش کند. لنی ناغافل زن بیچاره را می‌کشد و از ترس می‌گریزد. کرلی خشمگین با مردانش در پی یافتن و از پای درآوردن لنی راهی می‌شود. جرج هم به‌رغم سوگندش برای پشتیبانی از لنی در چنین درگیری‌هایی به گروه پیوسته در پی لنی راهی می‌شود. نقطه‌ی اوج داستان آن‌جاست که وقتی جورج می‌بیند دوستش گیر افتاده و راه گریز ندارد، با اینکه می‌داند اگر لنی را بکشد دوباره تنها می‌شود، ولی با هفت تیر به گردنش شلیک می‌کند و او را می‌کشد.
اعضای انجمن در تحلیل این رمان اشارات متعددی داشتند از جمله :
✓داستان به مفاهیم فلسفی مختلفی مانند تنهایی، دوستی، آرزو، نومیدی، و سرنوشت می‌پردازد.رمان نشان می‌دهد که چگونه انسان‌ها در جستجوی یافتن معنا و هدف در زندگی هستند.
✓سبک کتاب می‌تواند ترکیبی از ادبیات رئالیسم و ادبیات ناتورالیسم که مرز باریکی بین آن‌هاست، باشد.
رئالیسم روی واقعیت‌های جامعه تاکید می‌کند. اما ناتورالیسم می‌گوید، انسان‌ها تحت تاثیر محیط و وراثت قرار می‌گیرند .
✓نام داستان به دو دلیل اهمیت دارد:
اول اینکه به اتفاقات درون داستان اشاره می‌کند. می‌بینیم که لنی عاشق گرفتن موش است و با نوازش کردن موشها منجر به مرگ‌شان می‌شود. اینطور به نظر می‌رسد، گاهی یک حالت عاطفی کنترل نشده ، مثل دوست داشتن کسی ممکن است به مرگ او ختم شود.شاید بمانندهمان تمثیل دوستی خاله خرسه .
دوم اینکه عنوان، اشاره‌ای به شعر «رابرت برنز»، شاعر اسکاتلندی دارد که می‌گوید: “بهترین نقشه‌هایی که موشها و آدمها می‌کشند، اغلب به انحراف می‌روند و چیزی جز دردواندوه برای ما باقی نمی‌گذارند.”
به نظر می رسد چه بسا «جان‌اشتاین‌بک» از داستان هابیل‌وقابیل که در انجیل عهد عتیق آمده، تاثیرپذیرفته. به عبارت دیگر، داستان هابیل و قابیل را در یک دنیای مدرن به قلم کشیده که در کتاب «شرق بهشت» هم همین مسئله را مطرح کرده.
در تحلیل این کتاب می توان به مبحث اخلاقیات، و نیز نظام سرمایه‌داری امریکا و رکود اقتصادی دههی ۱۹۳۰ و شرایط کارگران در آن زمان و‌حتی مبحث جامعه‌شناختی درمورد کسی که مشکل ذهنی دارد و‌چگونگی رفتار با او نیز پرداخت .
توجه به دیدگاه تنازع بقا و این نگاه که در آخر، همیشه این ضعیف است که به دست قوی از بین خواهد رفت از دیگر نکاتی بود که در تحلیل این اثر به آن اشاره شد.
*********
در ادامه ی تحلیل و بررسی کتاب موشها و آدام ها اثر اشتاین بک جونیور مهران بقایی مدیر انجمن قصه دزفول «تم اصلی» داستان را بر پایه‌ی بی‌خانمانی و استفاده نکردن از ثمره‌ی زحمت خود دانستند. اینکه انسان چرا باید کار کند ولی نتواند از دسترنج خویش استفاده نماید؟
طرح پرسش چرا کتاب موش ها و آدم ها پس از گذشت ۸۷ سال هنوز مورد مطالعه قرار می گیرد ، وهنوز در صدر کتاب های پرفروش است؟ باب فتحی بود برای ورود بقایی به تحلیل و بررسی این رمان .
مدیر انجمن قصه دزفول اشاره نمودند، داستان موش ها و آدم های اشتاین بک ، داستان چندان مهمی نیست، یک پوسته ظاهر است که باید زود کناربرود ،داستانی که از یک منظر بعد از ۸۷ سال هیچ جذابیتی ندارد ، نویسنده با خلق این داستان ما را به کدام سمت سوق می دهد ؟ او فارغ از جامع ی آمریکا می توانست فضای داستان را خیلی رومانتیک تر جلو ببرد ..
اما این داستان هنوز طرفدار دارد ،چرا؟ چون هنوز رنج انسان پایان نیافته.
چون در حال حاضر نیز علی رغم تمام امکانات رفاهی آدم ها خیلی بیشتر از آدم های زمان خلق این اثر اسیر دردها و رنج ها هستند.علاوه بر این که انسان امروزی دردش مضاعف است.
موش ها چه کارکردی دارند؟ضعیفند،از عضلاتشان استفاده می کنند ولی عقل ندارند.آدم ها باهوشند ولی نهایتا هر دو یک سرانجام دارند،هردو به یک نقطه می رسند ،هر دو با هم یک آرزو دارند و هر دو با هم به آزویشان نمی رسند .این نرسیدن ها ناشی از خود آدم هست یا محیط زندگی و رشد آدم ها؟
اشتاین بک می گوید: محیط نگذاشت که آنها به رویای شان برسند.این قصه ،قصه ی رنج است ،رنجی که وارد می شود بر دو آدم « لنی و جورج ».
این رنج چه خواستگاهی دارد؟ آیا این رنج از ناحیه ی خداست که بر بشر وارد می شود؟ یعنی مسئله را باید الهی بدانیم؟ بدین سبب این آثار را می خوانیم چون شرایطِ رنج آورِ انسانی را در جامعه و در پیرامون خود می بینیم.و چهره ی انسانی از رنج می سازیم .
مدیر انجمن قصه دزفول همچنین مطرح کردند، که «جان اشتاین بک» با نوشتن رمان «موشها و آدمها» ثابت کرد که جامعه‌ی زمان خود را خوب شناخته است. و خودش را متعهد به جامعه ی خویش می داند،او یک اجتماع نویس است ، آثار ادبی چون آثار ادبی اشتاین بک ، زولا ، صادق چوبک و.. پیشرو در حل مسایل اجتماعی هستند و تاثیر متقابل آدم ها و اجتماع را در قالب یک قصه روایت می کنند .
وقتی نویسنده ای درد آشنا و متعهد به جامعه قصه می نویسد ، این برای یک سیاستمدار بهترین فرصت است تا به دنبال راه های اصلاح مشکلات جامعه و آدم هایش بگردد و از این قصه خط بگیرد.
رمان، تصویر روشن از مسائل اجتماعی مختلفی مانند نابرابری اقتصادی، ستم اجتماعی، و انزوا از زندگی طبقه کارگر در دوران رکود بزرگ آمریکا به خواننده نشان داده و این که ظلم چگونه می‌تواند به انسان‌ها آسیب برساند. و چگونه انسان‌ها در شرایط سخت و دشوار زندگی به دنبال یافتن امید و رهایی هستند. همین تصویر است که باید سیاستمداران را در جهت فهم ایرادات و مشکلات یاری و برای رفع آن ها راهنمایی نماید.
*** لازم به یادآوری است انجمن ادبی نیستان هرهفته سه شنبه ها از ساعت ۱۸تا۲۰ به بررسی و تحلیل کتب رمان و داستان ، داستانخوانی اعضائ،نقد ماهانه کتابهای رمان نویسنده های برجسته ایرانی و‌خارجی ،داستان نویسی و کارگاه آموزش می پردازد .
مکان: میدان بهاران دزفول ،کتابخانه دکتر پورمهدی
گزارش :مریم مفتوح/ شهره خلقتی
