🌆 این شهر برای من نیست!
یادداشتی درباره ضرورت طراحی شهری برای همه اقشار جامعه
مسعود طالبی‌فر
دکتری تخصصی برنامه‌ریزی شهری
روزی در یک کوچه قدیمی شهر، مردی با ویلچر سعی داشت از پیاده‌رو عبور کند. ولی یک لبه بالا آمده سنگ، تمام حرکتش را متوقف کرد. همان موقع، یک پیرزن سالخورده با عصای چوبی نیز متوقف شد. و یک مادر جوان با کالسکه کودکش، تنها آهی کشید و زیر لب گفت:
“این شهر برای من نیست.”
این صحنه، هر روز در نقاط مختلف شهرهای ما تکرار می‌شود. اما چقدر به این موضوع فکر کرده‌ایم؟
آیا واقعاً شهر ما فقط برای یک دسته از مردم ساخته شده؟
و مهم‌تر از همه: آیا طراحی شهرها نباید برای همه باشد؟!
—
🧭 چه کسی را فراموش کرده‌ایم؟
وقتی از دسترسی آسان برا همه صحبت می شود کمترین کار ، همسان‌سازی معابر به ذهن می رسد ، منظور فقط معلولین نیستند. در واقع، همسان‌سازی به معنای طراحی فضاهای عمومی است که:
– برای کودکان راحت باشد،
– برای سالمندان ایمن باشد،
– برای معلولین دسترس‌پذیر باشد،
– برای والدین با کالسکه کودک مناسب باشد،
– و حتی برای کسانی که به طریقی ناتوانی حرکتی دارند، مشکلی ایجاد نکند!
این رویکرد به اسم‌های مختلفی مثل طراحی بدون مانع، طراحی جهانی یا طراحی برای همه هم شناخته می‌شود.
—
🛣️ چطور یک خیابان «همه‌نگر» می‌شود؟
فرض کنید خیابانی داریم که:
– بدون لبه و شیب ناگهانی است،
– رمپ‌های مناسب دارد،
– خطوط لمسی برای نابینایان وجود دارد،
– علایم مسیرنما راهنمایی می‌کنند،
– نور کافی دارد،
– و فضای کافی برای حرکت و استراحت فراهم شده است.
این خیابان فقط برای یک گروه نیست ، این خیابان برای همه است.
اما سوال اصلی اینجاست:
چرا در شهرهای ما این مسائل نادیده گرفته می‌شوند؟
📉 وضعیت فعلی معابر شهری در ایران
در بیشتر شهرهای کشور، معابر پیاده به عنوان فضاهای عمومی شناخته نمی‌شوند. بلکه بیشتر شبیه فضاهای بین خانه‌ها و مغازه‌ها هستند.
در این معابر:
– پیاده‌روها اغلب فقط برای افراد سالم قابل استفاده هستند.
– تعمیرات نیمه‌تمام و پارک غیرقانونی خودروها، فضای پیاده را کوچک می‌کند.
– عدم وجود رمپ و خطوط لمسی، معلولین را از حرکت در فضای عمومی بازمی‌دارد.
– کمبود نور و فضای استراحت، مانع از استفاده سالمندان و زنان می‌شود.
این وضعیت نشان می‌دهد که شهرها به عنوان یک فضای عمومی، فقط برای یک بخش از جامعه طراحی شده‌اند.
—
👨👩👧👦 چرا باید به این موضوع فکر کنیم؟
هر کدام از ما در یک زمانی از زندگی، گذرگاهی از حالت “طبیعی” بیرون می‌آییم. یک بار زخم داریم، یک بار مشکل حرکتی داریم ، یک بار پیر می‌شویم و ..
بنابراین، همسان‌سازی معابر فقط یک موضوع فنی نیست
یک موضوع اجتماعی، انسانی و حقوقی است.
طبق گزارش‌های موجود، حدود ۱۱.۵ درصد جمعیت کشور یعنی بیش از ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر دارای نوعی معلولیت هستند.
اضافه بر این، جمعیت سالمند در حال افزایش است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، بیش از ۱۵ درصد جمعیت ایران بالای ۶۰ سال سن داشته باشند.
این یعنی حدود یک سوم جمعیت شهرها به نوعی از دسترسی آسان و ایمن به معابر و خدمات شهری نیاز دارند.
—
📈 همسان‌سازی پیاده روها چه فایده‌هایی دارد؟
1. کاهش حوادث:
خیابان‌های مناسب برای همه، خطر سقوط و تصادفات را کم می‌کنند.
2. افزایش مشارکت اجتماعی:
وقتی همه می‌توانند به راحتی حرکت کنند، بیشتر در فعالیت‌های شهری مشارکت می‌کنند.
3. جذب گردشگر: شهرهایی که به همه کسانی که می‌آیند خوش آمد گفته‌اند، گردشگران بیشتری جذب می‌کنند.
4. شهر هوشمند و پایدار:
یک شهر حقیقتاً “هوشمند”، شهری است که برای همه هوشمند عمل کند.
5. اقتصاد شهری: دسترسی به معابر مناسب، فرصت‌های شغلی و تجاری بیشتری برای افراد با توانایی‌های محدود فراهم می‌کند.
—
🏗️ چه کار باید کرد؟
۱. قوانین شهرسازی و عمرانی باید به روزرسانی شوند
در حال حاضر، الزامات دسترسی بدون مانع در برخی قوانین وجود دارد، اما اجرای آن‌ها ضعیف است. نیاز است تا:
– اجرای الزامات دسترسی بدون مانع در تمامی پروژه‌های عمرانی شهری الزامی باشد.
– نظارت مؤثر در محل اجرا صورت گیرد.
– جزای قانونی برای عدم رعایت استانداردها تعیین شود.
۲. معابر موجود بهسازی شوند
بسیاری از معابر شهری ما ده‌ها سال قدمت دارند و به نحوی طراحی شده‌اند که امروز دیگر قابل استفاده برای همه نیستند. نیاز است:
– برنامه‌ریزی بلندمدت برای بهسازی معابر قدیمی.
– هماهنگی بین شهرداری، نهادهای مربوط به کم توان حرکتی ، معلولین و سالمندان.
۳. آموزش مهندسان، طراحان و تصمیم‌گیران
بسیاری از مهندسان و طراحان شهری با مفاهیم دسترسی بدون مانع آشنا نیستند. نیاز است:
– دروس مرتبط با طراحی برای همه در دانشگاه‌ها تقویت شود.
– دوره‌های آموزشی برای کارشناسان شهرداری و مجریان پروژه‌ها برگزار شود.
۴. شرکت‌گیری افراد آسیب‌پذیر در طراحی شهری
تصمیم‌گیری‌های شهری اغلب بدون حضور افرادی انجام می‌شود که تحت تأثیر قرار می‌گیرند. بنابراین:
– نمایندگان گروه‌های معلولین، سالمندان و والدین باید در جلسات برنامه‌ریزی شهری حضور داشته باشند.
– نظرسنجی عمومی درباره پروژه‌های شهری باید رواج پیدا کند.
—
📝 نتیجه‌گیری
یک شهر واقعاً خوب، شهری نیست که فقط به افراد سالم خدمت کند،
یک شهر واقعاً خوب، شهری است که همه را در خود جای دهد و برای همه اقشار جامعه خدمات یکسان ارائه نماید.
همسان‌سازی معابر شهری یک شروع است.
شروعی برای یک فرهنگ طراحی انسان‌محور، یک نگاه عادلانه به فضا و یک راهکار عملی برای زندگی بهتر.
اگر شهرها برای همه ساخته شوند، شاید دیگر هیچ کس نگوید:
“این شهر برای من نیست!
