خوزستان؛ اقلیمی که دیگر «محیط زیست» ندارد

جایی که روزی تالاب‌هایش مامن پرندگان مهاجر و جنگل‌هایش ریه‌های ایران بود، امروز در آتش، خشکسالی و گرد و غبار محاصره شده است.

بحران و چالش‌های زیست محیطی خوزستان تنها یک فاجعه محلی نیست؛ زنگ خطری برای محیط زیست تمام کشور است و نشان می‌دهد نجات محیط زیست نیازمند اقدام فوری و عملی است و این مساله در روزهایی که مصادف با روز جهانی محیط زیست (۵ ژوئن) است، نیازمند یادآوری دوباره است. 
 
خوزستان که روزی به جنگل‌های زاگرس و گونه‌های گیاهی مانند پده و گز شناخته می‌شد امروز درگیر آتش‌سوزی عرصه‌های زیست محیطی و منابع طبیعی و از بین رفتن گسترده پوشش گیاهی است. بیشتر این آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی دارد؛ از سرایت آتش از حریق عمدی مزارع کاه و کلش به دست کشاورزان تا بی‌توجهی گردشگران.

هورالعظیم، تالاب مرزی بین ایران و عراق است که با خشکی آن توسط وزارت نفت برای حفر چاه و استخراج نفت در میدان نفتی آزادگان و کاهش مساحت آبگیر، به کانون گرد و غبار تبدیل شده است.

تالاب بین‌المللی شادگان نیز که در کنوانسیون رامسر ثبت جهانی شده است، حال خوشی ندارد و در خطر جدی تنش آبی قرار دارد.

مدیریت غلط آب، تخلیه فاضلاب صنعتی پتروشیمی‌ها و نیشکر به تالاب‌ها، جاده‌سازی در دل تالاب برای استخراج نفت و… همه و همه، تالاب‌های خوزستان را رو به نابودی برده‌اند.

خوزستان هفت کانون بحرانی و فوق بحرانی گرد و غبار دارد؛ از ابتدای امسال تاکنون روزهای خاکی خوزستان بیشتر شده‌اند و بارها مدارس و ادارات تعطیل شده‌اند. بنا به گفته شینا انصاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، خوزستان در سال ۱۴۰۲، ۲۱۰ روز هوای ناسالم داشته است.

محمد درویش رئیس گروه محیط‌ زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به وجود مشکلات متعدد زیست محیطی در خوزستان اظهار کرد: تالاب هورالعظیم، شادگان، بامدژ، میانگران و شیمبار به ترتیب مهم‌ترین تالاب‌های این استان هستند که ستون حفظ پایداری اکولوژیکی سراسر خوزستان هستند.

وی افزود: هر زمان حق‌آبه داده شده و وضعیت این تالاب‌ها مطلوب بوده است خوزستان در بهترین حالت قرار داشته اما هر زمانی که به بهانه صنعت و کشاورزی، حق‌آبه تالاب‌ها گرفته شده وضعیت خوزستان وخیم می‌شود.

رئیس گروه محیط‌ زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو گفت: در حال حاضر حال تالاب‌های خوزستان خوب نیست و همچنان می‌بینیم به بهانه‌های مختلف حق‌آبه آن‌ها داده نمی‌شود. بخش‌های بزرگی از این تالاب‌ها خشک شده‌اند و بخش‌های دیگری که خشک نیستند نیز بیشتر دارای شیرآبه زباله، پساب آلاینده خطرناک کشت و صنعت نیشکر یا فاضلاب‌های شهری و صنعتی هستند و وضعیت اسفناکی دارند و متاسفانه وضعیت تالاب‌های خوزستان قابل دفاع نیست.

درویش عنوان کرد: متاسفانه به محیط زیست توجه نمی‌شود و همیشه حیاط خلوت دولت‌ها بوده است.

از سوی دیگر سوختن گازهای همراه نفت که به «فلرسوزی» معرف است، در مناطق مختلف خوزستان به ویژه در اهواز موجب آلودگی شدید هوا شده است.

در پی افزایش روزهای آلوده خوزستان، میزان مراجعه بیماران تنفسی به بیمارستان‌ها نیز ۳۰ درصد افزایش یافت. بنا بر اعلام دکتر پژمان بختیاری‌نیا رئیس پیشین مرکز بهداشت خوزستان به طور متوسط، سالانه ۱۰۰۰ مورد مرگ منتسب به آلودگی هوا در اهواز رخ می‌دهد.

فرهاد قلی نژاد معاون محیط زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: خوزستان از چالش‌های زیست محیطی فراوانی رنج می‌برد و درگیر انواع آلودگی‌هاست؛ آلودگی هوا ناشی از منابع مختلف بقایای کشت، بقایای نیشکر، آتش‌سوزی نیزارهای هورالعظیم در عراق و سوختن گازهای همراه نفت در بیش از ۳۵۰ پایه فلر در اطراف اهواز، مهم‌ترین منابع آلوده‌کننده هوای خوزستان است.

وی با اشاره به شناسایی بیش از ۳۰۰ نقطه تخلیه فاضلاب در منابع آبی خوزستان گفت: تنها ۱۰ شهر خوزستان تصفیه‌خانه فاضلاب دارند که همین تصفیه خانه ها هم عملکرد خوبی ندارند و نیمه‌فعالند.

معاون محیط زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: گرد و غبار، آلودگی خاک به ویژه از طریق نشت نفت، عدم مدیریت بهداشتی پسماند نیز از دیگر چالش های محیط زیستی خوزستان هستند.

قلی نژاد بیان کرد: برنامه دقیقی برای کاهش آلودگی نداریم اما از سال گذشته در این زمینه تلاش شده است تا برنامه پنج‌ساله و ۲۰ ساله تدوین شود.

وی افزود: اثربخشی پروژه‌های مقابله با گردوغبار در کانون‌های داخلی ۶۰ درصد موفق بوده است و باید اقدامات بیشتری در این زمینه اجرا شود.

تعطیلی مکرر مدارس، افزایش بار بیماری‌ها و مرگ و میرها، کاهش بهره‌وری اقتصادی، مهاجرت معکوس و… تنها گوشه‌ای از تبعات مدیریت غلط در حوزه محیط زیست هستند.

عوامل انسانی و عوامل طبیعی از جمله سدسازی‌های بی‌رویه، انتقال آب کارون، تامین نشدن حق‌آبه تالاب‌ها، تغییرات اقلیمی و کاهش چشمگیر بارندگی، استخراج نفت و فعالیت صنایع و… در این شرایط تاثیرگذار هستند.

در مقابل، تامین حق‌آبه زیستی تالاب‌ها، ایجاد ایستگاه‌های دائمی اطفای حریق در جنگل‌ها، احیای کانون‌های گرد و غبار، مدیریت صحیح کانون‌های گرد و غبار خارجی با دیپلماسی و…. برخی از راهکارهایی هستند که می‌توانند حال محیط زیست خوزستان را کمی بهتر کنند.

خوزستان دارای تمام بحران‌های محیط‌ زیست ایران است. هر روز که تالاب‌هایش خشک‌تر می‌شوند، هر درختی که در آتش می‌سوزد، و هر انسانی که به سختی نفس می‌کشد و راهی بیمارستان می‌شود، به ما گوشزد می‌کند که مرگ محیط زیست خوزستان یعنی نابودی ایران.

در روز جهانی محیط زیست، به جای شعار، باید همه برای نجات خوزستان اقدام کنیم.

انتهای پیام